Almanya’da Kayıt Dışı İstihdam Artıyor
Alman iktisadı duraklarken kayıt dışı istihdam tırmanışta. Bu artışın konjonktürle ilgisi ne ve tartışmalı Vatandaşlık Parası nasıl bir rol oynuyor’Almanya iktisadı yıllardır daralma trendinde ve 2025 için de hudutlu bir büyüme bekleniyor. Fakat kayıt dışı istihdamda patlama yaşanıyor.
“Gölge ekonomi” olarak da isimlendirilen bu faaliyetlerin toplam ekonomik üretim içindeki hissesi, yalnızca bir yıl içinde yüzde 11’den fazla artış gösterdi. 2024 yılında 482 milyar euroya ulaşan kaçak istihdam hacmi, federal hükümetin yıllık bütçesini bile geride bıraktı ve son on yılın tepesine ulaştı.
Avusturya Linz Üniversitesi’nden ekonomist Friedrich Schneider’in 2025 yılına dair kestirimi ise 511 milyar euro. Bu, yüzde 6,1 oranında yeni bir artış manasına geliyor. Schneider, 40 yılı aşkın müddettir bu alan üzerine çalışıyor. DW’ye konuşan Schneider, kaçak çalışma yerine “gölge ekonomi” terimini kullanmayı tercih ediyor ve ekliyor:
“Bunlar temel itibariyle yasal faaliyetler; örneğin otomobil tamiri yahut paklık üzere. Fakat bu faaliyetler devlete bildirilmeden gerçekleştirilir; vergi ve toplumsal güvenlik primi ödenmez. Minimum fiyat ve azami çalışma müddeti üzere yasal yükümlülükler de birden fazla vakit göz arkası edilir.”
Almanya’da kayıt dışı iktisat, Gayri Safi Yurt içi Hasıla’a (GSYİH) oranla yüzde 11-12 ile öbür endüstriyel ülkelerle kıyaslandığında ortalarda yer alıyor. Romanya yüzde 30, Yunanistan ise yüzde 22 civarında.
Vergi ahlakı erozyonu
Schneider’e nazaran bu artışın temel sebeplerinden biri halkın vergiye olan itimadının azalması. “Almanya’da trenler gecikiyor, eskiyen otoban köprüleri tamir bekliyor, her şey aksıyor. Vatandaş, ‘ödediklerimin karşılığını alamıyorum’ hissine kapılırsa, vergi ahlakı erozyona uğrar.”
Schneider’e nazaran bu durum, “küçük adamın vergi isyanı” manasına geliyor. Burada büyük çapta vergi kaçırma değil, öğretmenin özel ders vermesi ya da ustanın banyoyu “kaçak” yapması üzere durumlar kelam konusu.
Genel eğilimde işsizlik artar ve fazla mesai azalırsa, kayıt dışı istihdam devreye girer. “Maaşım azaldı lakin tatile gitmek istiyorum” diyen çok sayıda kişi, kaçak işlerde çalışmayı tercih ediyor. Schneider, “40 yıldır müşahedem şu: İktisat düşüşe geçerse, kaçak istihdam artar” diyor.
Hem vatandaşlık parası hem kaçak gelir
Almanya’da 2024 başında yüzde 12 artırılan Vatandaşlık Parası’nı (Bürgergeld) eleştirenler, bunun kaçak çalışmayı teşvik ettiğini savunuyor. Schneider, “88 ila 100 bin kişi‚ “mini iş” diye tabir edilen yarı vakitli işini bıraktı” diyor. Bu işler, daha fazla işçi açığı yaşanan alanlarda ağırlaşmıştı.
Vatandaşlık Parası için 2025 yılında 52 milyar euro harcanması planlanıyor. Bunun 29,6 milyarı direkt aylık ödemelere, 13 milyarı konut ve ısınma sarfiyatlarına, kalanı ise ahenk programları ve idari masraflara ayrılacak.
Vatandaşlık Parası, Almanya’da işsiz yahut düşük gelirli bireylere maddi dayanak sağlamak hedefiyle devletin sağladığı bir cins toplumsal yardımdır.
Almanya Başbakanı Friedrich Merz, bu sarfiyatları sonlandırmak için barınma yardımlarının kısıtlanmasını önerdi. Bu da koalisyon ortağı Sosyal Demokrat Parti (SPD) ve muhalefetten ağır reaksiyon aldı. Federal Çalışma ve Toplumsal İşler Bakan Bärbel Bas da dolandırıcılık riskine dikkat çekiyor:
“Mafya yapılarının toplumsal yardım sömürüsü mevcut. Almanya’ya getirilip kaçak istihdam edilen yabancılar, tıpkı vakitte vatandaşlık parasına da başvuruyor.”
Özel kombine fiyat modeli
Berlin bölgesinde vatandaşlık parası alanlarla çalışan iş koçu Markus Karbaum, yasal çalışma, kayıt dışı çalışma ve vatandaşlık maaşının karışımını “özel kombine maaş modeli” olarak tanımlıyor. Karbum, DW ile yaptığı röportajda, çalışanlarına geçimlerini sağlayacak kadar iş vermeyen patronlar olduğunu belirtiyor:
“Özel kombine fiyat modeli, üç ana bileşenden oluşuyor: Tertipli bir yarı vakitli iş geliri. Buna, kayıt dışı gelire uygun olan gastronomi üzere dallarda kazanılan paralar da ekleniyor. Bu gelirle de geçinemeyen çalışana patron şöyle diyor: “Geri kalan parayı istihdam kurumundan (Jobcenter) alabilirsin.”
“Yapısal dolandırıcılık”
Karbaum, bu zihniyeti şöyle açıklıyor:
“İnsanlar, mevcut haklarından vazgeçmek istemiyor ve şöyle diyor: Vatandaşlık parası ve toplumsal yardım almaya hakkım var. Tüm bu paraları almamı engellemeyin!”
İş başvurusu eğitimine son model otomobiliyle gelen, en yeni akıllı telefonu kullanan “istihdam kurumunun müsaade verdiği biçimde yılda bir defa, ailecek üç haftalık yurt dışı tatiline çıktıklarını” anlatan beşerlerle karşılaştığını anlatan Karbaum, “Vatandaşlık parası bunun için öngörülmemesine karşın, pratikte bu türlü durumlar kelam konusu. Olağan bunlar münferit olaylar, çoğunluktan bahsetmiyoruz. Tekrar de bu durum, yapısal bir dolandırıcılığa işaret ediyor” saptamasını yapıyor.
Karbaum, bu çeşit dolandırıcılıklarla çaba edebilmek için daha fazla bilgi karşılaştırması yapılması gerektiğini savunuyor. Bu, koalisyon hükümeti tarafından da planlanıyor, örneğin istihdam kurumları ile kaçak personelliği takip etmekten sorumlu gümrük yönetimi ortasında.
Ekonomist Schneider de bu görüşe katılmakla birlikte, 40 yıllık deneyimine dayanarak şu sonuca varıyor: “Ekonomi ne kadar büyürse, kaçak çalışma da o nispette azalır.”
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
