Deniz Canavarı: 1916’nın Endişe Dalgası
Birinci Dünya Savaşı kapsamında Fransa’daki Somme Çarpışması 1916’da tüm yoğunluğuyla devam ediyordu. ABD Başkanı Woodrow Wilson, New Jersey eyaletindeki Asbury Park’ta bulunan yazlık konutunda kalıyordu.
Sahilde devrin siyasi seçkinleri yürüyüşler yapıyor ve kıyıda bir “deniz yaratığı” yüzüyordu.
Bilimin büyük ölçüde bu yaratıktan haberi yoktu ve yaratık aslında yetişkin bile değildi.
2,7 metre uzunluğunda, sivri dişli bu “canavar” kısa bir müddet sonra hem Wilson’ı hem de Birinci Dünya Savaşı’nı gazete manşetlerinden indirecekti.
Zamanla savaş unutuldu ancak Büyük Beyaz Köpekbalığı sinema yıldızına dönüştü.
Temmuz 1916’da Jersey kıyısında yüzmek için denize giren beş Amerikalı hücuma uğradı ve dördü, daha yavru olan bu büyük beyaz köpekbalığı tarafından öldürüldü.
1-12 Temmuz ortasında, tarihte ve günümüze kadar görülmemiş bir biçimde 112 kilometre uzunluğundaki okyanus kıyısında dolaşan köpekbalığı dehşet yaşattı.
Atlantic City’deki bir kıyı kasabasından New York limanına akan bir ırmağa kadar uzanan kıyılarda kurbanlarını avlıyordu.
İlk ölen, Beach Haven’da üniversiteden yeni mezun olan Charles Vansant oldu. Kıyıda oturanlar, attığı çığlıkları latife sandı.
Dönemin bilim insanları köpekbalıklarının insan kemiğini parçalayacak güçte bir çeneye sahip olmadığına inanıyordu.
ABD tarihinde kayıtlara geçen birinci ölümlü köpekbalığı akınıydı bu. Lakin o vakitler Discovery Channel yoktu ve bu bahisleri kimse bilmiyordu. Genç köpekbalığı bütün bunları değiştirecekti.
İkinci vefattan sonra, kıyıya gidenler yarısı yenmiş kanlı bir cesetle karşılaştı. Dehşet içinde kıyıdan kaçtılar.
Bu gerçek “canavar” birden New York Times’ın manşet haberi oldu. Bir öbür yüzücü bir ırmak ağzında köpekbalığı tarafından öldürülmüş, bir oburu de “canavarla çaba etmeye çalışırken” hayatını kaybetmişti.
Tatilcilerin getirdiği parayı kaybetmek istemeyen belediye liderleri yaşananları inkar etmeye çalıştı. Ta ki dehşet tesislerin kapanmasına ve siyasetçiler bilim insanlarından yardım istemeye başlayana dek.
Amerikan Doğal Tarih Müzesi’nden bir uzman katil köpekbalığının cinsini belirlemekte başta zorlandı. Sonra da efsanevi, insan yiyen Carchadon carcharias’a yani büyük beyaz köpekbalığına odaklanıldı.
Panik dalgası bölgeyi sararken, öfkeli erkekler tüfeklerini ve yabalarını kapıp köpekbalığı avına çıktılar. Köpekbalığı sonunda teknesine saldırdığı biri tarafından öldürüldü.
Bu kıssa tanıdık geliyor mu? Jaws’un sözün tam manasıyla dalgaların altına gömülen gerçek kıssası bu.
2001’de New Jersey’de yaşarken bu olayı keşfettim ve Close To Shore (Sahile Yakın) isimli kitabımda anlattım. Peter Benchley ise yaşananları 1974’te yayımlanan ve en çok satanlar listelerine giren Jaws isimli kitabında New Jersey’den Long Island’daki hayal eseri tatil kasabası Amity’ye taşımıştı.
Benchley’nin yazdığı köpekbalığı da dört kişiyi öldürüyordu ve ortalarında ırmak ağzında ölen bir kurban da vardı. Köpekbalığıyla çaba eden bir kahraman adayı da hayatını kaybediyordu. Belediye başkanı turizm gelirlerinden olmak istemediği için başta olanları kabul etmeyi reddediyor, sonra da dehşet nedeniyle bir bilim beşerinin yardımına başvuruyordu.
Coney Island’daki New York Akvaryumu’ndan hayal eseri balık bilimci evvel katil köpekbalığının tipini tespit etmekte zorlanıyor ve sonra büyük beyaz köpekbalığına odaklanıyordu.
İnsanları 1916’da olanlar konusunda uyarıyor ve tekrar yaşanabileceğini söylüyordu. Öfkeli erkekler köpekbalığı avı başlatıyor, canavar, teknesine saldırdığı bir kahraman tarafından öldürülüyordu.
Benchley ile yaptığım bir söyleşide, roman fikrinin köpekbalığı ataklarına ömrü boyunca duyduğu ilgiden kaynaklandığını söylemişti.
Daha sonra Jaws’un sonraki baskılarına yazdığı önsözde araştırmasını şöyle anlatıyordu:
“Köpekbalıkları tek bir yerde kalıp, tekrar tekrar insan öldürdü mü? Muhakkak. 1916’da New Jersey’deki bir ırmakta dört kişiyi öldüren köpekbalığını unutmayın. Tekrar tekrar benimle söyleşi yapanlara Jaws’da anlatılan her olayın sahiden yaşandığını anlattım.”
Benchley’nin romanı global ölçekte yankı getiren bir kültür olayıydı. Küba lideri Fidel Castro, kitabın İspanyolca ismi Tiburon’un bir yırtıcı kapitalizm metaforu olduğunu söylemişti.
Diğerleri de Richard Nixon ve Watergate skandalıyla ilgili olduğu görüşündeydi. Kitap 44 hafta boyunca New York Times’ın en çok satanlar listesinin birinci sıralarında kaldı.
1975’te Steven Spielberg’ün Jaws sineması gösterime girdi.
New Jersey’deki yavru köpekbalığının yaşattığı dehşet, 1970’lerde dev bir hayal eseri mekanik canavara dönüştü ve yüzmek bir daha hiç eskisi üzere olmadı.
Film Hollywood’un yaz aylarında gösterime giren birinci büyük üretimiydi ve Star Wars’tan, Jurassic Park’a bütün büyük imaller birebir iş modelini benimsedi.
Film, Florida Üniversitesi’nden George Burgess üzere önde gelen köpekbalığı uzmanlarını sahiden korkutmuştu. Zira büyük beyaz köpekbalığı yanlış bir formda kinci bir insan avcısı olarak gösterilmişti. Aslında köpekbalıkları nadiren yaşanan kusurların dışında insanları amaç almıyordu.
Burgess sinema yüzünden ABD’nin doğu kıyılarında onlarca köpekbalığı avı düzenlendiğini ve bunların köpekbalığı nüfusunu neredeyse kırıp geçirdiğini anlatıyor.
Fakat Jaws tıpkı vakitte köpekbalığının ve okyanus müdafaa hareketinin yükselişini de beraberinde getirdi. Köpekbalığı biyologlarını daha çok ve düzgün araştırma yapmaya yöneltti, araştırma bütçeleri arttı ve bilim insanları köpekbalıklarının da doğal ömrün bir kesimi olduğu anlayışını yaydı.
Burgess 1916’daki hücumdan sorumlu olanın bir büyük beyaz köpekbalığı olduğunu söylüyor. Lakin öteki uzmanlar ırmak ağzında saldıranın bir boğa köpekbalığı olduğu görüşünde. Bu gizem hiç çözülemedi.
Burgess’e nazaran, “Dünya genelinde sineması izleyen on binlerce bireyde yeni bir fobi oluştu”.
“Jaws yüzünden ayaklarını suya bile sokamadılar.”
