Filistin’in Tanınması: Yeni Bir Dönem
Bu ayın başlarında Filistinli diplomat Husam Zomlot, Londra’daki niyet kuruluşu Chatham House’daki bir tartışma için çağrıldı.
Filistin’i devlet olarak tanıyacağını açıklayan ülkeler ortasına Belçika da katılmıştı.
Dr. Zomlot’a göre bu değerli bir andı.
” New York iki devletli tahlili uygulamak ismine son teşebbüs olabilir. Başarısız olmasına müsaade vermeyelim” diye uyardı.
Haftalar sonra o noktadayız.
Geleneksel olarak İsrail’in yakın müttefikleri olan İngiltere, Kanada ve Avustralya bu adımı atıp Filistin’i tanıdı.
İngiltere Başbakanı Keir Starmer, tanıma adımını toplumsal medyada yayımladığı bir görüntüyle duyurdu.
Videoda “Ortadoğu’da büyüyen dehşet karşısında, barış ve iki devletli tahlil ihtimalini canlı tutmak için harekete geçiyoruz. Bu yaşayabilir bir Filistin devletinin yanında inançlı bir İsrail demek ve şu an ikisine de sahip değiliz” dedi.
Daha evvel 150’den fazla ülke Filistin devletini tanıdı lakin İngiltere ve öteki ülkelerin de katılması çok kişi tarafından değerli bir an olarak görülüyor.
Eski Filistinli yetkili Xavier Ebu Eid “Filistin dünyada hiç şu andakinden daha güçlü olmamıştı. Dünya Filistin için seferber oldu” diyor.
Ancak yanıtlanması gereken karmaşık sorular da var.
Bunlara Filistin’in ne olduğu ve ortada tanınacak bir devletin olup olmadığı soruları da dahil.
1933 Montevideo Kontratına nazaran devlet olabilmek için dört kriter gerekiyor. Filistin iki kriteri yasal bir halde karşılıyor: daimi bir nüfus (ancak Gazze’deki savaş bunu büyük bir risk altına soktu) ve milletlerarası bağlantılara girebilme kabiliyeti.
Dr. Zomlot da bunun bir delili.
Fakat hala “belirli toprak” kriterini karşılayamıyor.
Nihai hudutlar konusunda bir muahede ve gerçek bir barış süreci olmadan, Filistin’in ne olduğunu net bir halde bilmek güç.
Filistinliler içinse, uzun müddettir bekledikleri devlet üç kısımdan oluşuyor. Doğu Kudüs, Batı Şeria ve Gazze Şeridi. He üçü ede 1967’deki Altı Gün Savaşı’nda İsrail tarafından ele geçirildi.
Haritaya şöyle bir bakmak bile meselelerin nerede başladığını gösteriyor.
Batı Şeria ve Gazze Şeridi, bağımsızlığını ilan ettiği 1948’den bu yana İsrail tarafından coğrafik olarak birbirinden farklı tutuluyor.
Batı Şeria’da ise İsrail ordusu ve Yahudi yerleşimcilerin varlığı, 1990’lardaki Oslo Anlaşmaları’yla kurulan Filistin İdaresi’nin bölgenin yalnızca %40’ını yönetmesi manasına geliyor.
1967’den bu yana yerleşimlerin genişlemesi Batı Şeria’dan toprak koparttı ve giderek daha kesimli bir siyasi ve ekonomik yapı haline getirdi.
Bu ortada, Filistinlilerin başşehirleri olarak gördüğü Doğu Küdüs, Yahudi yerleşimleriyle çevrelendi ve kademe aşama kentin Batı Şeria’yla irtibatı kesildi.
Gazze’nin akıbeti ise çok daha berbat oldu. Hamas’ın Ekim 2023’teki hücumuyla tetiklenen ve neredeyse iki yıl süren savaş bölgeyi yerle bir etti.
Tüm bunlar yetmiyormuş üzere Montevideo Muahedesi, devlet olmak için dördüncü bir kriter belirliyor: İşler durumda bir hükümet.
Ve bu da Filistinliler için büyük bir zorluk demek.
‘Yeni bir başkan takımı gerek’
1994’te İsrail ve Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) ortasında imzalanan mutabakatla Filistin Ulusal İdaresi ya da kısa ismiyle Filistin İdaresi kuruldu. Gazze ve Filistinliler üzerinde kısmi denetimi vardı.
Fakat 2007’de Hamas ve FKÖ’nün ana örgütü El Fetih ortasında yaşanan kanlı çatışmalardan sonra Gazze ve Batı Şeria’daki Filistinliler iki rakip hükümet tarafından yönetilmeye başlandı: Gazze’de Hamas ve başkanlığını Mahmud Abbas’ın yaptığı Batı Şeria’da memleketler arası alanda tanınan Filistin idaresi.
Bütün bunlar 77 yıllık coğrafik, 18 yıllık da siyasi bölünme demek: Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nin ayrılması için uzun bir müddet.
Bu ortada Filistin siyaseti de kemikleşti ve birçok Filistinli, devlet olmak bir yana, hem başkan takımlarına hem de içeride yapılacak bir uzlaşmaya inançlarını kaybetti.
Son başkanlık ve parlamento seçimleri 2006’da yapıldı. Bu da 36 yaşın altındaki hiçbir Filistinli’nin Gazze ve Batı Şeria’da oy kullanmadığı manasına geliyor.
Filistinli avukat Diana Suttu da “Bu kadar uzun müddet seçim yapmamış olmamız akla ziyan. Yen bir önder takımına muhtaçlığımız var” diyor.
Gazze’de Ekim 2023’te başlayan savaşın akabinde, bu sorun çok daha zorlayıcı bir hale geldi.
On binlerce vatandaşının mevtini Abbas’ın Filistin İdaresi, Batı Şeria’dan çaresiz bir şahit rolüyle izledi.
Yıllar süren iç uzlaşmazlık
Lider takımı ortasındaki görüş ayrılıkları uzun yıllara dayanıyor.
FKÖ lideri Yaser Arafat yıllardır yaşadığı sürgünden Filistin İdaresi’nin başına geçtiğinde, yerli Filistinli siyasetçiler kendilerini büyük ölçüde devre dışı bırakılmış hissettiler.
“İçeridekiler” Arafat’ın “dışarıdan getirdiklerinin” hükmeden usulünden sıkılmıştı. Arafat’ın yakın etrafındaki yolsuzluk dedikoduları da Filistin İdaresi’nin şöhretine pek katkı yapmadı.
Daha kıymetlisi, yeni kurulan Filistin İdaresi İsrail’in Batı Şeria’yı basamak etap sömürgeleştirmesini durdurma gücünden yoksundu.
Arafat’ın eski İsrali Başbakanı İzak Rabin ile 1993’te Beyaz Saray’ın bahçesindeki tarihi el sıkışmasının akabinde verilen bağımsızlık ve egemenlik sözleri de yerine gelmedi.
İlerleyen yıllar da başarısız barış teşebbüsleri, Yahudi yerleşimlerinin yayılması, her iki taraftaki aşırılık yanlılarının şiddeti, İsrail’in siyaseten sağa kayışı ve 2007’de Hamas ve El Fetih ortasındaki çatışmayla yumuşak bir siyasi evrime müsaade vermedi.
Filistinli tarihçi Yezid Sayighh “Olayların olağan seyrinde, yeni isimler, yeni kuşaklar ortaya çıkardı” diyor.
“Fakat bu mümkün olmadı. İşgal altındaki topraklarda yaşayan Filistinliler büyük oranda kendi küçük alanlarına bölündüler. Bu da yeni isimlerin ortaya çıkışını ve birleşmesini engelledi” diye devam ediyor.
Ancak bir isim öne çımıştı: Mervan Barguti
Batı Şeria’da doğup büyüyen Barguti 15 yaşında, Arafat’ın önderliğindeki FKÖ’de etkin olmaya başladı.
Barguti ikinci Filistin İntifadası’nda beğenilen bir önder olarak öne çıktı fakat daha sonra tutuklandı ve beş İsraillinin öldüğü bir saldırıyı planlamakla suçlandı.
Suçlamaları daima reddetti lakin 2002’den bu yana bir İsrail hapishanesinde yatıyor.
Fakat yeniden de Filistinliler geleceğin önderlerinden bahsederken, en sonunda daima neredeyse 25 yıldır mahpusta olan Barguti’den bahsediyorlar.
Filistin Siyaset ve Anket Araştırma Merkezi’nin Batı Şeria’da yaptığı bir ankete nazaran Filistinlilerin %50’si Barguti’yi lider olarak görmek istiyor. 2005’ten bu yana önder olan Abbas’ın çok önünde.
Hamas ile uzun müddettir sorun yaşayan El Fetih’in üst seviye bir üyesi olmasına rağmen, Barguti’nin ismi Hamas’ın İsrailli rehineler karşısında hür bırakılmasını istediği siyasi mahkumların en başında yer alıyor.
Ancak İsrail şimdi Barguti’nin salıverilmesine yönelik bir işaret vermedi.
Ağustos ortasında, İsrail Güvenlik Bakanı Itamar Ben Gvir’in 66 yaşındaki zayıf ve kırılgan haldeki Barguti’yle alay ettiği bir görüntü ortaya çıktı.
Barguti yıllardır birinci defa kamuoyu önünde görülüyordu.
Netanyahu ve Filistin devleti
Gazze Savaşı’ndan evvel bile, Binyamin Netanyahu’nun Filistin devletine tersliği netti.
Şubat 2024’te “Herkes on yıllardır varlığımızı tehlikeye atacak bir Filistin devletinin kurulmasını engelleyenin ben olduğumu biliyor” demişti.
Filistin İdaresi’nin Gazze’de denetimi ele alması için yapılan memleketler arası davetlere rağmen, Netanyahu Filistin İdaresi’nin Gazze’nin gelecek idaresinde rolü olmayacağında ısrarlı. Münasebeti de Abbas’ın 7 Ekim’deki Hamas saldırısını kınamamış olması.
Ağustos’ta İsrail Doğu Kudüs’ü Batı Şeria’dan tam anlamıya koparacak yerleşim projesine onay verdi. 3400 konutun inşa edilmesi planları onaylandı. İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich planın Filistin devleti fikrini gömeceğini, zira “tanıyacak ve tanınacak hiç kimse olmayacağını” söyledi.
Sayigh bu tavrın hiç de yeni olmadığı görüşünde.
“Gökyüzünden Mikail meleği çağırabilir ve onu Filistin İdaresi’nin başına getirebilirsiniz lakin bu bile bir fark yaratmaz. Zira rastgele bir başarıyı imkansız kılan şartlar altında çalışmak zorundasınız. Uzun vakittir da bu durum böyle” diyor.
Bir şey ise net. Bir Filistin devleti ortaya çıkarsa, Hamas tarafından yönetilmeyecek.
Fransa ve Suudi Arabistan’ın sponsorluğunda temmuz ayında yapılan üç günlük konferansın sonunda yayımlanan deklarasyonda “Hamas Gazze’deki idaresine son vermeli ve silahlarını Filistin İdaresine teslim etmeli” denildi.
“New York Deklarasyonu” sonunda tüm Arap ülkeleri tarafından onaylandı ve BM Genel Heyeti’nin 142 üyesi tarafından da kabul edildi.
Hamas ise Gazze’deki idaresi bağımsız bir teknokratlar idaresine devretmeye hazır olduğunu duyurdu.
Tanınmanın sembolizmi kâfi mi?
Barguti hapisteyken, Abbas 90 yaşına yaklaşırken, Hamas yok edilmiş ve Batı Şeria parçalanmışken, Filistin’de başkan takımı ve ahenk olmadığı net. Lakin bu memleketler arası tanınmanın anlamsız olduğu manasına da gelmiyor.
Dina Buttu “Aslında nitekim çok pahalı olabilir” diyor ancak “Bu ülkelerin neden bunu yaptığı ve niyetlerinin ne olduğuna bağlı” diye de uyarıyor.
Adının açıklanmasını istemeyen bir İngiltere hükümeti yetkilisi, yalnızca tanımanın sembolizminin kâfi olmayacağını söyledi.
“Sorun, BM Genel Heyeti’nin yalnızca Filistin’i tanıma aktifliği olmasının ötesinde bir gelişme sağlayıp sağlayamayacağımız” diyor.
New York Deklarasyonu’ndaki ortalarında İngiltere’nin de bulunduğu imzacılar “Filistin meselesinde barışçıl muahede için somut, vadeli ve geri çevrilemez adımlar atmayı” taahhüt etti.
Londra’daki yetkililer deklarasyondaki Gazze ve Batı Şeria’nın birleşmesi, Filistin idaresi ve seçimlerine takviye ve Gazze’nin Araplarca inşa edilmesi planlarına dayanak üzere, tanınmayı izleyecebilecek adımlara dikkat çekiyor.
Ancak onlar da manilerin çok büyük olduğunu biliyorlar.
İsrail bütün bu adımlara şiddetle karşı ve Batı Şeria’yı kısmen ya da büsbütün ilhak ederek misilleme tehdidinde bulundular.
Bu arada, ABD Başkanı Donald Trump da tanınmaya karşı olduğunu net bir formda söz etti ve “Başbakanla bu mevzuda görüş ayrılığımız var” dedi.
Ağustos’ta ABD alışılmadık bir adım daha atmış ve BM’nin kendi kurallarının muhtemel bir ihlaliyle onlarca Filistinli yetkilinin vizelerini iptal etmiş ya da vize vermeyi reddetmişti.
ABD Filistin devletinin tanınmasına dair rastgele bir BM kararında veto kartını elinde tutuyor. Trump da hala “ABD’nin uzun vadeli sahiplik rolü oynayacağı” kelamda “Riviera Planı”na bağlı.
Daha da kıymetlisi planda Filistin İdaresi’nden hiç bahsedilmiyor ve yalnızca “reformdan geçmiş Filistin öz yönetimi” sözü yer alıyor. Gazze ve Batı Şeria ortasında gelecekte kurulabilecek temastan da kelam edilmiyor.
Gazze’nin uzun vadedeki geleceği New York Deklarasyonu, Trump’ın planı ve Arap tekrar inşa planı ortasında bir yerlerde yatıyor olabilir.
Tüm planlar, kendi çok farklı prosedürleriyle Gazze’nin son iki yıldır yaşadığı dehşetten bir şeyleri kurtarmayı amaçlıyor. Ortaya ne çıkarsa çıksın, Filistin ve Filistin başkan takımının neye benzeyeceği sorusu cevap bulmalı.
Fakat Diana Buttu üzere Filistinliler için daha acil bir mevzu var. Bu ülkelerin daha fazla insanın ölmesini engellemesini istiyor.
“Devlet sorununa odaklanmak yerine, vefatları durdurmak için bir şeyler yapın.”
