NATO hava alanı ihlalleri tartışma yarattı
Rusya’nın son devirde NATO hava alanına yönelik ihlalleri sıklaştı. Bilhassa bu ülkeye sonu olan NATO müttefiklerinden, ihlalde bulunan Rus uçaklarının düşürüleceği açıklamaları geliyor.
ABD Başkanı Donald Trump’ın ihlal halinde Rus savaş uçaklarının düşürülmesi gerektiğini düşündüğünü söylemesi de mevzuya ait tartışmaları alevlendirdi.
Akıllara Türkiye’nin, 2015’te, hava alanına giren Rus uçağını düşürmesini getiren tartışmalarda en çok sorulan soru ise NATO’nun tetiği çarçabuk çekip çekemeyeceği.
Polonya hava alanı, 10 Eylül’de, 21 insansız hava aracı tarafından ihlal edildi.
Bu araçlardan üçü Hollanda’ya ilişkin F-35 ve Polonya hava kuvvetlerinin F-16’ları tarafından düşürüldü.
Bu olaydan üç gün sonra bir insansız
Estonya hava alanını 12 dakika boyunca ihlal eden Mig-31’ler için ortalarında F-35’lerin de bulunduğu İsveç, Finlandiya ve İtalya’ya ilişkin savaş uçakları havalandı.
Angajman kuralları gereği NATO uçakları Mig-31’lere engelleme yapmakla yetindi ve Rus jetlerinin Estonya hava alanından çıkmaları sağlandı.
İhlal durumunda verilecek reaksiyon tartışılıyor
NATO ülkelerinde, Rusya’nın bundan sonra misal adımlar atması halinde verilmesi gereken reaksiyon tartışılıyor.
Polonya bu mevzuda en sert çıkış yapan ülkeler ortasında.
Polonya Başbakanı Donald Tusk, 22 Eylül’de yaptığı açıklamada, “Çok net olmak istiyorum. Uçan objeler bizim topraklarımızı ihlal edip Polonya üzerinde uçtuğunda, tartışmaya gerek kalmaksızın onları vurma kararı alacağız. Bu bahiste tartışmaya yer yok” dedi.
İsveç Savunma Bakanı Pal Jonson da Tusk ile birebir fikirde.
Bakan Jonson, İsveç medyasına yaptığı açıklamada, “Hiçbir ülkenin İsveç hava alanını ihlal etme hakkı yoktur. İsveç, gerekirse güç kullanarak hava alanını savunma hakkına sahiptir ve hava alanını savunacaktır” diye konuştu.
Çekya Cumhurbaşkanı Petr Pavel de Rusya’nın bir daha NATO’yu test etmesi durumunda daha güçlü bir reaksiyon daveti yapanlardan oldu.
“Rus uçaklarını düşürmek de dahil olmak üzere uygun formda reaksiyon vermeliyiz” dedi.
Trump da “Düşürmeli” dedi
ABD Başkanı Trump, 23 Eylül’de Birleşmiş Milletler’de Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir , “Sizce NATO ülkeleri hava alanlarına giren Rus hava araçlarını düşürmeli mi?” sorusuna, “Evet, düşürmeli” yanıtını verdi.
ABD’nin böylesi bir durumda, NATO müttefiklerine Rusya karşısında takviye verip vermeyeceği sorulduğundaysa Trump, bunun “koşullara bağlı” olduğunu söyledi.
Almanya, uçakların vurulması konusunda ihtiyattan yana olan ülkeler arasında.
Alman Savunma Bakanı Boris Pistorius itidal vurgusu yaptığı açıklamada, “Gökten bir şey düşürmek üzere anlamsız taleplerin” işe yaramayacağını belirterek, NATO’nun Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in “gerilimi tırmandırma tuzağına” düşmemesi gerektiğini savundu.
NATO, Rusya’nın ihlalleri karşısında kararlı lakin sakin halini sürdürme niyetinde.
Estonya’nın talebi üzerine NATO’nun kurucu evrakı olan Washington Antlaşması’nın 4. hususu temelinde yapılan Kuzey Atlantik Kurulu (NAC) toplantısı sonrasında yayınlanan bildiri İttifak’ın durumunu özetler nitelikte.
Antlaşmanın 4. hususunda, taraflardan rastgele birinin toprak bütünlüğü, siyasi bağımsızlığı yahut güvenliğinin tehdit edildiğini düşünmesi durumunda, tüm tarafların biraraya gelerek istişarelerde bulunacağını belirtiliyor.
Toplantı sonrasındaki yazılı açıklamada şu sözler kullanıldı:
“Rusya’nın, NATO ve müttefiklerinin, milletlerarası hukuka uygun olarak, kendilerini savunmak ve her istikametten gelebilecek tehditleri caydırmak için gerekli tüm askeri ve askeri olmayan araçları kullanacağından kuşkusu olmasın. 5. unsura (NATO’nun ortak savunma ilkesi) bağlılığımız sarsılmazdır.”
Estonya’daki ihlal dikkat çekici
Bu son ihlaller birinci değil. Bu yıl içinde daha evvel üç sefer Estonya hava alanını ihlal eden Rus hava ögeleri, Norveç, Finlandiya, Litvanya ve Letonya’da da ihlallerde bulundu.
Estonya’daki ihlalin dikkat alımlı ve daha evvelki ihlallere oranla daha önemli boyutları var.
Bunlardan birincisi ihlal mühletinin epeyce uzun olması.
İkincisi yalnızca bir uçağın değil üç uçağın birebir anda ihlalde bulunması.
Bir başka boyut da bu ihlalin Polonya ve Romanya’da insansız hava araçlarıyla gerçekleştirilen hava alanı ihlallerinden kısa mühlet sonra yapılmış, daha üst seviye bir ihlal olması.
Tüm bu ögeler ihlalin kasıtlı, bununla birlikte yeterlice hesaplanarak yapılan tipten olduğu tezini güçlendiriyor.
NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, 23 Eylül’deki NAC toplantısı sonrasında düzenlediği basın toplantısında, Estonya olayında acil tehdit tespit edilmediğine dikkat çekerek şunları söyledi:
“Yani, bu her vakit bir uçağı çabucak düşüreceğimiz manasına gelmez. Dediğim üzere, net ölçütlere dayanarak, mevcut tüm istihbarat bilgilerini kullanarak durumu gerçek vakitli olarak değerlendireceğiz. Ve burada da tam olarak bu türlü oldu.”
NATO angajman kuralları nasıl işliyor?
NATO’nun angajman kuralları kamuya açık değil. Bununla birlikte, Rusya tarafından da net şeklide bilinen birtakım standartlara dayanıyor.
Herhangi bir durumda askeri ögelerin nasıl davranması gerektiğini düzenleyen ve duruma nazaran farklılaşabilen boyutlar da içeren kurallar tüm müttefiklerin onayıyla belirlenmiş durumda.
Bu kuralların uygulanmasında ana yetki Avrupa Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı’nda (SACEUR).
Hava alanı ihlalinde güce başvurmak son deva olarak görülüyor. Bu basamağa gelinmesi için çok sayıda ögenin devreye girmesi gerekiyor.
NATO ögelerinin müdahalesinde her şeyden evvel anlık istihbarat dikkate alınıyor.
İhlalde bulunan hava ögesinin tehdit seviyesi, niyeti, taşıdığı silahlar, sivil nüfus, müttefik güçler ve altyapıya yönelik oluşturduğu potansiyel risk bedellendiriliyor.
İlk evrede ihlalde bulunan ögelere telsiz aracılığıyla ihtarda bulunuluyor.
Daha sonra görsel tanımlama ve sinyaller devreye sokuluyor.
Ardından da fiziki eskort basamağına geçiliyor.
Silah kullanma “son çare” olarak görülen ve seçkin bir müdahale yolu olmasıyla biliniyor.
İhlalde bulunan uçağın vurulması için genelde legal müdafaa yahut spesifik bir siyasi karar bulunması kuralı aranıyor. Acele ve somut bir tehdit algılanması halinde de silah kullanma yolu açık.
Müttefik ülkelerin angajman kurallarıyla NATO angajman kuralları genelde ahenk içinde.
Bununla birlikte NATO angajman kuralları, ulusal silahlı kuvvetlerin ulusal komuta altında bulundukları topraklarda kendi kararlarını almalarınının önünde bir mani değil.
Estonya’daki ihlalde NATO misyonuna bağlı uçaklar devreye girdiğinden İttifak’ın angajman kuralları geçerliydi.
Bu ihlal NATO misyonuna bağlı uçakların bulunmadığı öteki bir müttefik ülkede olsaydı ulusal angajman kuralları geçerli olacaktı.
Türkiye’nin 2015 atağı gümdemde
Rus savaş uçaklarının NATO hava alanını ihlal etmesi halinde takınılması gereken hal konusundaki tartışmalarda Türkiye’nin 2015 atılımı sıkça gündeme geliyor.
Türkiye, 2015’te hava alanını ihlal eden bir Rus Su-24 savaş uçağını düşürmüştü.
Türk yetkililerin o periyot verdiği bilgilere nazaran Türkiye, 24 Kasım 2015’te Suriye hava alanından Türk hava alanına gerçek ilerleyen iki Rus savaş uçağını rotalarını değiştirmeleri için uyardı.
Uçaklardan biri taraf değiştirerek Türk hava alanından çıktı.
Beş dakika boyunca yapılan on uyarıyı karşılıksız bırakan ve Türk hava alanını 17 saniye boyunca ihlal eden öteki Su-24, bölgede devriye uçuşu yapan Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı bir F-16’dan fırlatılan füzeyle düşürüldü.
Türkiye’nin atağı ulusal bir karardı ve NATO, olaydan sonra bilgilendirildi.
