PKK’dan Silah Bırakma Kararı
Türkiye’de Ekim ayında MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli’nin PKK lideri Abdullah Öcalan’a yaptığı davet karşılık buldu, süreç PKK’nın kendini feshetmesi kararı almasına ve silah bırakmaya başlamasına kadar ilerledi.
Kurulması planlanan Meclis Kurulu’nda; İnfaz Maddesi’nde yapılacak değişiklikler, suça karışmamış PKK’lıların hukuksal durumu üzere yasal düzenlemeler karara bağlanacak.
Çok kritik bir eşik aşılmış olsa da bugüne kadar önemli bir darbe almadan ilerleyen sürecin muvaffakiyetle sonuçlanması için şimdi atılacak adımlar var.
Suriye’de Ahmed Şara idaresi, Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ile, yeni oluşturulan orduya entegre olmaları için Mart ayında muahede imzaladı.
Anlaşma doğrultusunda yapılan görüşmeler Temmuz ayı başında uzlaşmazlıkla sonuçlandı.
Türkiye, SDG’nin omurgasını oluşturan YPG’yi “PKK’nın kolu” olduğu gerekçesiyle “terör örgütü” kabul ediyor.
2013-2015 yılları ortasında Türkiye’de devletle PKK ortasında ilerleyen görüşmelere en büyük darbelerden birini Suriye’de yaşananlar vurmuştu.
Peki bugün de Suriye’deki görüşmelerin başarısız olması halinde Türkiye’deki tahlil süreci tekrar olumsuz etkilenir mi?
Medeniyet Üniversitesi Milletlerarası Bağlar Kısmı’ndan Doç. Dr. Helin Sarı Ertem’e nazaran, Ortadoğu’da hiçbir sorun tek ülkeye has değil, hiçbir sorun alanı sonlarla çizilemiyor.
Ertem’e nazaran, Türkiye’deki Kürt sıkıntısının tahlile ulaştırılması gayreti, Suriye’deki PYD/YPG sıkıntısından farklı düşünülemez:
“Türkiye’nin PKK problemini ortadan kaldırma uğraşı Özal’dan bu yana devam etse de çok kere sekteye uğradı. Bunun en değerli sebebi, sorunun çok boyutlu ve çok aktörlü, karmaşık yapısı.”
Suriye’de SDG konusunda bir tıkanma yaşanırsa, olabileceklerle ilgili olarak ise şunları söylüyor:
“En kolayından PKK içinden barış sürecine itiraz edebilecek farklı yapılanmaların ortaya çıkmasını ve yine silahlı çatışma fikrine geri dönülmesini kolaylaştırıcı bir sonuç yaratabilir.”
‘Çatışma ortamına dönülürse Türkiye’de siyasi uyuşmazlıklar süreci etkiler’
Katar’daki Middle East Council isimli niyet kuruluşunda araştırmacı olarak çalışan akademisyen Özge Genç de, Suriye’deki görüşmelerin Türkiye’deki süreci “etkilememesinin mümkün olmadığını” söylüyor:
“SDG ile Şam ortasında bir mutabakat sağlanamaz ve çatışma ortamına dönülürse Türkiye buna kayıtsız kalmaz.”
YPG, Suriye’nin kuzeyinde özerklik ilan ettikten kısa müddet sonra Türkiye’de tahlil süreci çökmüş; Türk ordusu da 2016-2019 yılları ortasında Suriye’de YPG’ye yönelik askeri operasyonlar düzenlemişti.
Genç’e nazaran bu defa Suriye’de bir çatışmanın tesirlerini birinci olarak TBMM’de oluşacak komite sürecinde görebiliriz:
“PKK’nın Türkiye ile silahsızlanma mutabakatının çok kolay bozulacağını düşünmüyorum. Artık konsolide edilmiş bir muahede var. Bu süreçte kahra yol açacak en büyük problem, Meclis Kurulu’nun beklentileri karşılamaması olabilir.
“Hükümetin beklentisi silah bırakılması, başka tarafın beklentisi ise dağda kalan örgüt militanlarının cezalarının belirlenip af üzere yasal adımların atılması, hak ve özgürlüklerle ilgili beklentiler. Kurulda birçok siyasi partiden isimler olacak, rastgele bir tansiyon durumunda komitede siyasi çatışmalar, uyuşmazlıklar olabilir. Bu da karşı tarafın beklentileri ve silah bırakmayla ilgili problemlere yol açabilir.”
Singapur Ulusal Üniversitesi Ortadoğu Çalışmaları Enstitüsü’nde vazifeli gazeteci ve akademisyen James Dorsey ise PKK’nın silahsızlanması konusunda artık geri dönüşün kelam konusu olmayacağını, bunun da YPG’yi Suriye’de daha güçsüz pozisyona soktuğunu söylüyor.
Dorsey’ye nazaran Suriye’de bir çatışma durumunda “PKK’nın kimi silahlarının ve savaşçılarının YPG’ye katılması ihtimali göz gerisi edilemez.”
“Ama bu durumda Türkiye’deki süreç önemli manada ziyan görür. Türkiye bunu kabul etmez” diye ekliyor Dorsey.
Şam ve SDG anlaşabilir mi?
Ahmed Şara, tüm silahlı kümeleri tek çatı altında toplayıp birleşik bir ordu oluşturmaya çalışıyor. Bu hedefle YPG’nin omurgasını oluşturduğu SDG’yle görüşmeler yürütüyor.
Ancak SDG farklı bir komuta altında bir bütün olarak ordunun kesimi olmak ve şu an denetim ettiği bölgede asayişi kendisi sağlamak istiyor.
Şara ise SDG’deki savaşçıların kişisel olarak orduya entegre edilmesini talep ediyor.
Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi Vahap Coşkun, uzlaşma konusunda optimist:
“Bu bir müzakere süreci. Bu süreçte tarafların birtakım bahislerde mutabakata varamamaları, müzakerelerin belirli bir müddet alması doğal.
“SDG federasyon istemiyor, tıpkı ABD Büyükelçisi’nin söylediği üzere. Şu anki otonom yapının sürmesini istiyor. Bu uyuşmazlığa karşın iki taraf da çatışmadan ihtimamla kaçınıyor zira bu türlü bir çatışmanın olması iki taraf açısından da önemli bir tahribat meydana getirir.
“Orta yol bulabilecekleri kanısındayım zira ABD ve Fransa sürecin masada devam etmesi için önemli inisiyatif alıyor.”
Taraflar ortasındaki görüşmeler sonuçsuz kaldığında 11 Temmuz’da New York’ta bir basın toplantısı düzenleyen ABD’nin Türkiye Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack, Washington’ın Suriye’deki Kürtlerin başka bir devlet kurmasını desteklemediğini söylemişti.
Barrack, SDG’yi Şam idaresiyle entegre olmaya teşvik ettiklerini söylemiş, “Sonsuza kadar burada bebek bakıcılığı ve arabuluculuk yapmayacağız” demişti.
21 Temmuz’da Lübnan’ı ziyareti sırasında Fransız haber ajansı AFP’ye konuşan Barrack, İsrail’in Suriye’de güçlü bir merkezi devletin hâkim olması yerine parçalanmış bir Suriye’yi tercih ettiğini söyledi.
Özge Genç de ABD takviyesiyle müzakere sürecinin canlı tutulduğunu, tarafların “Suriye’nin güneyindekine misal bir karmaşa istemediğini” söylüyor.
Suriye’nin güneyinde, Süveyda bölgesinde Dürzilerle Bedeviler ortasında 13 Temmuz’da başlayan çatışmalarda yüzlerce kişi hayatını kaybetti. İsrail de Dürzileri korumak gerekçesiyle olaylara müdahil oldu ve hem Şam’ı hem Süveyda’da Suriye birliklerini bombaladı.
ABD ve İsrail süreçte ne kadar tesirli?
Doç. Dr. Helin Sarı Ertem, “Kürt Sıkıntısı’nın uzun vakittir, çok sayıda ülkeye tıpkı anda tesir edebilecek durumda” olduğunu söylüyor:
“İsrail’in günlerdir sergilediği üzere, sabote edici çok faktör var masada. İsrail kendi çıkarları ismine, SDG’nin entegrasyonunu istemeyecek; Şam idaresinin istikrarsız kalmasından beslenecektir. Merkezi manada sağlam, ordusunu gerektiğinde İsrail hududuna yığacak bir Suriye, İsrail için avantajlı değil.”
Ertem’e nazaran kritik olan, Trump idaresinin kimin üzerinde, nasıl bir baskı uygulayacağı zira “İsrail’i gerekirse durdurabilecek tek güç ABD”:
“Barrack’ın son açıklamaları Türkiye’nin beklentilerini ziyadesiyle karşılayacak nitelikteydi. Trump idaresi, en azından Dışişleri Bakanlığı özelinde, Suriye’de istikrar ve Ortadoğu’da daha az sorun istiyor.
“Asıl problem yakın vakitte Asya-Pasifik’te Çin ile yaşanacak güç çabası. ABD bu bölge için; Ortadoğu üzerinden güç ve itimat devşirmeye çalışıyor.”
Özge Genç de Suriye’deki görüşmelerin nasıl ilerleyeceğini iddia etmenin çok sıkıntı olduğunu, çok farklı dinemiklerin devrede olduğunu söylüyor:
“İsrail üzere bölgede askeri hegemonyasını artırmaya çalışan bir devlet varken pek çok mevzu kestirim edilebilir olmaktan çıkıyor. SDG ile Şam muahedesinin başarılı olması, olabilecek en düzgün senaryoya işaret ediyor. O olduğu noktada, kuzeyde Kürtlerle bir çeşit idare muahedesi başarılmış olacak. Lakin bunu bozmak isteyen de çok fazla aktör var.”
Ertem, bu noktada SDG’nin taleplerini yumuşatması gerektiği, “Beklentilerini azaltmazsa entegrasyonun çok sıkıntı olduğu” görüşünde.
Vahap Coşkun ise SDG’nin taleplerinin “makul ve anlaşılır” olduğunu düşünüyor:
“Şam’daki idareye yönelik önemli kuşkular var. Alevi katliamı, Dürzilerle Bedevilerin çatışmasına baktığınızda SDG’nin kendi insanlarını korumak için bir güç olarak varlığını devam ettirmek istemesi yasal bir talep.”
Genç, son periyotta gündeme gelen Kürtler ve Dürziler ortasında dayanışma isteğinin gerçek olduğunu, iki kümenin da Şam yönetiiminin yaklaşımına ait soru işaretleri olduğunu söylüyor:
“Ama ben bu iki taraf ortasında bir askeri mutabakat olacağını düşünmüyorum. Şu an için İsrail’in bunu kolay kolay başaramayacağını düşünüyorum zira bu ABD, Türkiye ve Körfez’in isteyeceği bir durum değil.
“Güneyde İsrail’in tesirindeki gelişmeleri denetim edemiyor olabilirler lakin bilhassa ABD’nin SDG üzerinde önemli bir denetimi var. Şam’la SDG’nin uzlaşması için ellerinden geleni yapacaklardır.”
‘Türkiye süreci lehine çevirebilir’
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlar, Suriye’deki görüşmeler esnasında Türkiye’nin, PKK ile devam eden süreci kullanarak etkin rol oynayabileceği ve uzun vadede durumu lehine çevirebileceği görüşünde.
Coşkun, “Daha evvel SDG ile ABD üzerinden görüşme yapıldığını, artık direkt bağlantı kanalı açıldığını” söylüyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan Suriyeli Kürt siyasetçi İlham Ahmed de, Türkiye ile direkt görüştüklerini söyledi.
BBC Türkçe bu açıklamayı Türkiye Dışişleri Bakanlığı’na sordu lakin bir yanıt alamadı.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da 22 Temmuz’da düzenlediği basın toplantısında diplomasi yoluyla “tüm ögelerle konuşulduğunu” söyledi. “Hiçbir kümenin Suriye’yi parçalamaya yönelik bir harekete geçmemesi” uyarısı yaptı.
“ABD kaç bin km öteden gelip görüşüyor, sizin burada Kürtlerle görüşmemeniz eşyanın tabiatına muhalif. Bu daha açık ve şeffaf halde yapılmalı. Bu görüşmeler, Türkiye’de kamuoyundaki telaşların da azalması açısından değerli bir rol oynayacaktır” diyor Coşkun.
Ertem de, “İnancım, bu adımların çok uzun vakittir planlanan, adeta bir dantel üzere örülen adımlar olduğu tarafında ve hepsinin sonucunda global, bölgesel ve mahallî seviyede daha güçlü bir Türkiye’ye ulaşma maksadı var” diyor.
Coşkun’a nazaran SDG’yle daha etkin bir bağlantı kurmak, Şam’la münasebette de Türkiye’nin elini güçlendiren bir konu olur:
“SDG Suriye ordusuna entegre olduğunda Türkiye’ye düşmanca tavır takınamaz, Türkiye’ye bir tehdit olmaz. Bu direkt Şam’ın Türkiye’yle çatışmaya girmesi demek.
“Türkiye bu durumu görüp buna nazaran siyaset üretmeli. Kürtler bir halde Suriye’nin geleceğinde olacak, Türkiye de buna nazaran yapan bir siyaset izlemeli.”
Coşkun, SDG’nin de kendisini feshedebileceğini, diğer bir isim altında, diğer bir format ve yapıda Şam’a entegre olabileceğini, Türkiye’nin de bu süreçte rol oynayabileceğini düşünüyor.
